توسل در سیره پیامبر و اهل بیتتوسل در سیره پیامبر و اهل بیت (علیهم‌السّلام) مورد تاکید قرار گرفته است و در میان روایات اسلامی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ که پیامبر از آن به عنوان وسیله تقرب به خدا ذکر می کند. فهرست مندرجات۱.۱ - پیامبر و ائمه وسیله تقرب ۱.۲ - طریقه توسل ۱.۳ - سیره انبیا و رسل پیشین ۱.۴ - تعلیم توسل به اصحاب ۱.۵ - توسل پیامبر به انبیای گذشته ۱.۶ - توسل امام حسین ۲ - درخواست دعا از اولیای الهی ۳ - درخواست حاجت از اولیای الهی ۳.۱ - منشا قدرت اولیای الهی ۳.۱.۱ - در قرآن ۳.۱.۲ - در روایات ۴ - عناوین مرتبط ۵ - پانویس ۶ - منبع ۱ - خواندن خدا به حق اولیای اوتوسل در سیره پیامبر و اهل بیت (علیهم‌السّلام) مورد تاکید قرار گرفته است و در میان روایات اسلامی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. توسل دارای اقسامی است که به بعضی از آنها اشاره می‌شود: ۱.۱ - پیامبر و ائمه وسیله تقربپیامبر اکرم (صلیاللهعلیهواله) فرموده است: «خداوند عزوجل می‌فرماید: ای بندگان من! گرامی‌ترین خلق و پرفضیلت‌ترین آنان نزد من، محمد و برادرش علی و امامان بعد از وی هستند. اینان «وسیله» ها به سوی من می‌باشند. هر کس حاجتی دارد و نفعی را طالب است و یا دچار حادثه‌ای سخت و زیان بار گشته و برطرف شدن آن را می‌خواهد، مرا به محمد و آل طاهرینش بخواند تا به نیکوترین وجه حاجت او را برآورم». ۱.۲ - طریقه توسلامام موسی کاظم (علیه‌السّلام) می‌فرماید: هر گاه حاجتی به در گاه خداوند داشتی، چنین بگو: «اللهم انی اسالک بحق محمد و علی...» ؛ یعنی، خدایا! به حق محمد و علی تو را می‌خوانم، به درستی که نزد تو شان و منزلت والایی دارند. پس به حق این منزلت و رتبه از تو می‌خواهم بر محمد و آل محمد درود فرستی و حاجت مرا بر آورده سازی. ۱.۳ - سیره انبیا و رسل پیشینسمهودی از علمای اهل سنت، در فصلی از کتاب خود تحت عنوان «توسل زائر به رسول خدا و شفیع قرار دادن وی به پیشگاه خدا» می‌نویسد: «بدان که استغاثه از پیامبر اکرم و جاه و منزلت او را به درگاه خداوند شفیع قرار دادن، کار انبیا و مرسلین و سیره صالحان پیشین بوده است؛ قبل از خلقت آن حضرت و بعد از آن، چه در حال حیات و چه بعد از رحلت، چه در عالم برزخ و چه در عرصه قیامت...». عمر بن خطاب می‌گوید: «پس از اینکه آدم ابوالبشر مرتکب ترک اولی شد، در مقام توبه به پیشگاه خداوند عرضه داشت: «یا رب اسئلک بحق محمد (صلیاللهعلیهواله) لما غفرت لی»؛ یعنی پروردگارا به حق محمد (صلیاللهعلیهواله) از تو می‌خواهم که مرا بیامرزی... [۴]
حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، مستدرک الصحیحین، ج۲، ص۶۱۵.
۱.۴ - تعلیم توسل به اصحابعثمان بن حنیف می‌گوید: روزی در محضر پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهواله) بودم، حضرت به شخصی که مشکل خود را به ایشان عرضه می‌کرد، شیوه دعا و توسل را چنین تعلیم فرمود: برو وضو بساز و دو رکعت نماز به جا آور و پس از آن خداوند را با این جملات بخوان: «اللهم انی اسالک و اتوجه الیک بنبیک نبی الر حمة یا محمد انی اتوجه بک الی ربی فی حاجتی لتقضی، اللهم شفعه فی؛ [۵]
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۲۶، ص۲۲۷.
[۶]
احمدبن حنبل، مسندحنبل، ج۴، ص۱۳۸.
[۷]
حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، مستدرک الصحیحین، ج۱، ص۳۱۳.
[۹]
ناصف، منصورعلی، التاج الجامع صحاح خمسه، ج۱، ص۲۸۶.
[۱۰]
سمهودی، علی بن عبد الله، وفاء الوفاء، ج۴، ص۱۳۷۳.
[۱۱]
ترمذی، محمد بن عیسی، سنن ترمذی، ج۵، ص۲۲۹، ح ۳۶۴۹.
بار خدایا! از تو درخواست می‌کنم و به تو روی می‌آورم به پیامبرت، پیامبر رحمت. ای محمد! من به حق تو به سوی خدایم روی آورده‌ام تا حاجتم برآورده شود. خدایا! پیامبرت را در مورد من شفیع قرار ده». ۱.۵ - توسل پیامبر به انبیای گذشتهانس بن مالک می‌گوید: روزی که فاطمه بنت اسد فوت کرد، پیامبر دستور داد قبری را حفر کنند. آن گاه خود حضرت وارد قبر شد و در آن خوابید و چنین دعا کرد: «اللهم اغفر لامی فاطمه بنت اسد، و وسع علیها مدخلها، بحق نبیک و الانبیاء الذین من قبلی؛ [۱۲]
سمهودی، علی بن عبد الله، وفاءالوفاء، ج۳، ص۸۹۸.
[۱۳]
متقی هندی، علاءالدین علی بن حسام، کنزالعمال، ج۱۲، ص۱۴۸، ح ۳۴۴۲۵.
خدایا! مادرم فاطمه بنت اسد را بیامرز و جایگاه او را وسعت بخش، به حق پیامبرت و پیامبران قبل از من». ۱.۶ - توسل امام حسینامام حسین (علیه‌السّلام) در دعای معروف عرفه؛ چنین با خداوند مناجات می‌کند: «اللهم انا نتوجه الیک فی هذه العشیة التی شرفتها و عظمتها بمحمد نبیک و رسولک...» ؛ «بار خدایا! ما در این شامگاه که به آن شرف و عظمت بخشیده‌ای، به وسیله محمد (صلیاللهعلیهواله) پیامبرت و رسول و برگزیده‌ات، رو به درگاه تو می‌آوریم». ۲ - درخواست دعا از اولیای الهیدرخواست دعا همچنان که از برادر و خواهر مؤمن امری صحیح و پسندیده است، از اولیای الهی و آبرومندان درگاه او، به طریق اولی به جا و پسندیده است و ریشه قرآنی دارد. فرزندان حضرت یعقوب (علیه‌السّلام)، پس از پشیمانی از گناه خود و ظلمی که نسبت به برادراشان یوسف (علیه‌السّلام) روا داشته بودند، به یعقوب گفتند: «یا ابانا استغ فر لنا ذنوبنا انا کنا خاطئین؛ای پدر! برای گناهان ما طلب آمرزش کن که ما خطا کار بودیم». قرآن کریم در حق رسول گرامی اسلام (صلیاللهعلیهواله) می‌فرماید: «و لو انهم اذ ظلموا انفسهم جائوک فاستغفروا الله و استغفر لهم الرسول لوجدوا الله توابا رحیما؛اگر آنان وقتی به خود ستم کردند، نزد تو می‌آمدند و از خدا آمرزش می‌خواستند و تو برای آنان طلب آمرزش می‌کردی، قطعا خدا را توبه پذیر مهربان می‌یافتند». ۳ - درخواست حاجت از اولیای الهیگونه سوم توسل این است که به طور مستقیم حاجت خود را از اولیای الهی طلب کنیم؛ مثلا بگوییم: ای پیامبر رحمت! مریض ما را شفا بده؛ همان گونه که صحابی پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهواله)، خطاب به ایشان عرض کرد: «اسالک مرافقتک فی الجنه»؛ [۱۸]
نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج۲ ص۵۲.
[۱۹]
سجستانی ازدی، سلیمان بن اشعث، سنن ابی داوود، ج۱، ص۲۹۷، ح ۲۳۲۰.
[۲۰]
ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۰، ص۲۰۷.
[۲۱]
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۹۹، ص۲۳۱.
از تو می‌خواهم در بهشت همنشینت باشم». ۳.۱ - منشا قدرت اولیای الهیدرخواست مستقیم از اولیای الهی، به واسطه اعتقاد به ولایت تکوینی آنان است؛ یعنی، آنان متکی به اذن و اراده و قدرت الهی، می‌توانند در عالم تکوین تصرف کنند و (مثلا) مریض را شفا دهند. درستی این نوع از توسل به اولیای الهی، مبتنی بر ولایت تکوینی اولیای الهی است. قرآن کریم و روایات شیعه و سنی بر اعطای چنین قدرتی به اولیای الهی دلالت دارد. ۳.۱.۱ - در قرآندر قرآن آمده است: هنگامی که بنی اسرائیل از حضرت موسی (علیه‌السّلام) طلب آب کردند، وی با کوبیدن عصای خود بر سنگ، دوازده چشمه آب از دل سنگ برای بنی اسرائیل روان ساخت. «و اوحینا الی موسی اذ استسقی قومه ان اضرب بعصاک الحجر فانبجست منه اثنتا عشره عینا قد علم کل اناس مشربهم» حضرت عیسی، کور مادرزاد و مرض پیس را شفا می‌داد و حتی مردگان را زنده می‌کرد و از قبر بیرون می‌آورد. «و تبریء الاکمه والابرص باذنی و اذ تخرج الموتی باذنی...» یکی از اولیای الهی (که از یاران حضرت سلیمان بود) در کمتر از یک چشم به هم زدن، تخت بلقیس را از یمن نزد سلیمان حاضر کرد. «قال الذی نده علم من الکتاب انا اتیک به قب ان یرتد الیک طرفک، فلما راه مستقرا عنده قال هذا من فضل ربی...» یوسف (علیه‌السّلام) پیراهن خود را به برادرانش داد و گفت: این را ببرید و بر چهره پدرم بیفکنید تا بینایی‌اش را باز یابد، و چون برادرانش به این دستور عمل کردند، چشمان حضرت یعقوب شفا یافت. ؛ ۳.۱.۲ - در روایاتاز دیدگاه روایات، عثمان بن ابی العاص به واسطه تصرف تکوینی نبی اکرم (صلیاللهعلیهواله) و دست نهادن بر سینه وی موفق به حفظ قرآن و عدم فراموشی آن تا آخر عمر شد. [۲۹]
صالحی شامی، محمد بن یوسف، سبل الهدی و الرشاد، ج۶، ص۲۲۹.
در جنگ خیبر نیز، پیامبر اکرم با تصرف تکوینی و مالیدن آب دهان مبارک خود بر چشمان علی (علیه‌السّلام) چشم درد ایشان را شفا داد. [۳۱]
نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج۷، ص۱۲۰.
ولایت تکوینی پیامبران و اولیای الهی، از سوی خداوند است، از همین رو، درخواست حاجت از اولیای الهی همراه با این اعتقاد است که: آنان مستقل از اراده و نیروی الهی، توان هیچ گونه تاثیر گذاری و تصرف در عالم را ندارند: «لا حول و لاقوة الابالله». بنا براین چنین درخواستی، همراه با این اعتقاد، هیچ گونه منافاتی با توحید و اعتقاد به این مطلب ندارد که: تنها مبدا مؤثر در عالم هستی خداوند است. به این اعتقاد که آنان مبدا مستقل تاثیر در عالم هستی‌اند، شرک در ربوبیت و درخواست با این اعتقاد، عملی مشرکانه است. تقی الدین سبکی از علمای اهل سنت می‌نویسد: «نوع سوم از توسل این است که مقصود و حاجت، از رسول اکرم (صلیاللهعلیهواله) طلب شود؛ زیرا او قادر بر سبب و واسطه شدن و بر آمدن حاجات است». وی با تصرف تکوینی پیامبر (صلیاللهعلیهواله). [۳۲]
شیخ طوسی، امالی، ص۴۲۳، روایت عثمان بن ابی العاص.
می‌نویسد: «تصرف پیامبر به اذن خدا و قدرت او و فعل او است؛ نه اینکه آن حضرت خالق و فاعل مستقل باشد». [۳۳]
سبکی، تقی الدین، شفاء السقام فی زیارة خیرالانام، ص۱۶۵.
۴ - عناوین مرتبطتوسل به معصومین؛ قرب الی الله در توسل و تبرک؛ توسل در روایات؛ توسل و زیارت در قرآن ۵ - پانویس
۶ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «توسل در سیره پیامبر و اهل بیت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۲/۰۹. رده‌های این صفحه : استغاثه | امام شناسی | توسل | شئون امام | کلام اسلامی | مقالات اندیشه قم | نقد وهابیت
|